تاریخچه سجاده فرش در اسلام و مسیحیت

         فرش سجاده ای از گذشته در دین اسلام و مسیحیت

سجاده یا سجاده فرش پارچه ای است که از قدیم توسط مسلمانان و برخی مسیحیان هنگام نماز استفاده میشده است.

در اسلام ، فرش سجاده ای برای تمیزی در موقعیت های مختلف برای نماز ، بین زمین و نمازگزار قرار داده میشود. یک مسلمان باید قبل از نماز وضو بگیرد و در یک مکان تمیز نماز بخواند.

از فرش سجاده یا فرش نماز در برخی از سنت های مسیحیت نیز استفاده می شود تا فضای تمیزی را جهت اقامه نماز مسیحیان فراهم کنند.

در میان آیین های قدیمی، ارتدکس روسیه ، از یک فرش مخصوص نماز معروف به Podruchnik  برای تمیز نگه داشتن صورت و دست های فرد نمازگزار در هنگام سجده استفاده می شود .

          انواع طراحی سجاده فرش ها

طراحی فرش سجاده ای در گذشته معمولاً با بسیاری از الگوها و اشکال هندسی زیبا تزئین شده است. در طراحی فرش های سجاده ای گاهی از تصاویری که نشانه های مهم اسلامی هستند، مانند کعبه استفاده می کردند.

برای مسلمانان ، طرح روی فرش سجاده ای دارای یک طاقچه که نماد محراب یک مسجد است  ،به سمت مکه اشاره دارد. همه مسلمانان موظف هستند قبله یا جهت خود را به سمت مکه قرار دهند

مسیحیان ارتدکس شرقی فرشهای نماز خود را به گونه ای قرار می دهند که رو به شرق باشند. فرشهای دعا قبل از استفاده توسط روحانیون مسیحی در کلیسا مورد برکت قرار می گیرد ،به این ترتیب ، وقتی مسیحی در خانه نماز می خواند ، گویی در کلیسای محلی خود نماز می خواند. در خاورمیانه و آسیای جنوبی ، برخی از کسانی که به مسیحیت روی آورده اند از فرشهای نماز برای نماز و عبادت استفاده می کنند تا بافت فرهنگی شرقی خود را حفظ کنند.

پس از ظهور اسلام ، مسلمانان غالباً کعبه را به تصویر می کشیدند تا بتوانند خود را از فرش های مسیحی متمایز کنند.

در اسلام ،سجاده فرش یا فرش نماز از احترام زیادی برای نمازگزاران برخوردار است(.برای مثال قرار دادن یک فرش سجاده در مکانی کثیف بی احترامی است (زیرا مسلمانان باید تمیز باشند تا احترام خود را نسبت به خدا نشان دهند .فرش سجاده ای یا فرش مسجد به طور سنتی با طرح مستطیل بافته می شود که درآن  مستطیل معمولاً تصاویری از نمادها و معماری اسلامی پیدا می شود.

در بسیاری از طراحی فرشها نیز یک یا چند چراغ مسجد دیده می شود .

فرشهای نماز معمولاً در شهرها یا روستاهایی که از آنها استفاده می کنند ساخته می شود. بعضی از آنها ممکن است دارای الگوها ، رنگها و موادی باشند که به طور سنتی،  بومی منطقه ای هستند که در آن ساخته شده اند. نقش و نگارهای فرش نماز به طور کلی در قسمت بالا دارای طاقچه ای است که به سمت قبله اشاره دارد. در هنگام نماز ، دعا کننده در پایین فرش زانو می زند و دستان خود را در دو طرف طاقچه بالای فرش قرار می دهد ، در حالی که پیشانی خود را به طاقچه می زند.

از آن جایی که سجاده از ابتدای پیدایش اسلام وجود نداشته و سنت پیامبر ص نبوده است مخالفت های بسیاری در استفاده ی آن وجود داشته است. اما به مرور زمان و با ورود فرش به زندگی افراد مخصوصا زندگی سلطنتی ، سجاده نیز جایگاه خود را درزندگی عبادی افراد باز کرد و پس از آن  با توسعه ی فقه در اسلام و اهمیت به پاکی و برپایی نماز در مکانی پاکیزه ، اهمیت سجاده هر روز بیشتر و باعث شد طرح سجاده علاوه بر بافت روی پارچه بر روی فرش نقش بسته و واژه ی فرش سجاده ای به وجود آید.

تاریخچه تولید فرش سجاده ای  کمتر از دو دهه پیش است و سابقه استفاده از این فرش ها اولین بار به سفارش کشورهای عربی برای تولید این فرشها در کاشان برمی گردد. این فرش ها پس از آن در ایران مورد استقبال قرار گرفت.

از آنجایی که مسجد محلی معنوی و با ارزش بین مسلمانان است، و با توجه به فرمایش پیامبر اکرم ( ص) که می فرمایند: "ان عمار بیوت الله هم اهل الله عزوجل"،( به راستی آبادگران خانه های خدا ، خانواده خداوند عزوجل هستند.) پرداختن به فضای ظاهری مسجد و تجهیز آن برای جذب افراد و افزایش فضای معنوی مورد توجه قرار گرفت و به مرور زمان فرش های معمولی مساجد با فرش سجاده تعویض گردید و از آن پس واژه ی فرش سجاده  با فرش مسجد هم تراز شد. استفاده از سجاده فرش ها برای زینت بخشیدن به مساجد و کمک برای تعیین قبله تایید همگان را به همراه داشت.

طرح اصلی سجاده فرش معمولاً محراب است اما نقش قندیل، ستون و سر ستون هم در سجاده معمول است. دوران طلایی بافت سجاده اوایل سده ی هفدهم م. (یازدهم ه‍. ق) بوده‌است. شیعیان در بالای محراب، یا در حاشیه سجاده کتیبه‌هایی به نام معصومین - و اشعاری در مدح ایشان- و کلماتی چون «یا هو» یا حروف ابجد مانند 121 (یا علی)، 11 (هو) نقش می‌کرده‌اند. در حالی که سجاده‌های ایرانی با گل و بوته و نقش جانوران، زیاد دیده شده، سجاده‌های مناطق دیگر - مانند آسیای صغیر- هرگز با شکل حیوانات دیده نمی‌شود. سجاده‌های بافت بلوچ، افغان و ترکمن رنگ متن قرمز سیر، ارغوانی تیره یا مشکی دارند.

      سجاده فرش در دنیای امروز

بعضی از کشورها منسوجاتی با الگوهای فرش نماز برای صادرات تولید می کنند. بسیاری از فرشهای نماز مدرن قطعات کاملاً تجاری هستند که به تعداد زیادی برای فروش در بازارهای بین المللی یا تجارت توریستی ساخته شده اند.

امروزه سجاده فرش ها جایگاه ویژه ای برای استفاده در نماز پیدا کرده اند و مهم ترین ویژگی آنها طراحی خاص منظوره آنهاست که به شکل محراب میباشد. همچنین از دیگر مزایای فرش های سجاده ای این است که طراحی ساده و یک پارچه آنها باعث نظم و یکپارچگی در محیط مسجد میشود و همچنین برای نمازگزاران تشخیص جهت قبله بسیار آسان میگردد.

امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی فرش های سجاده ای در انواع طرح ها و رنگ های مختلف و در ابعاد دلخواه  قابل سفارش و بافت میباشد. طراحی این فرش ها به دو کاربری متفاوت سجاده فرش و فرش تشریفات تقسیم میشود. هر کاربری مخاطبان خاص خود را دارد.فرش های سجاده ای  که قالبا دارای طراحی محرابی شکل هستند برای اماکن مذهبی مانند مسجد ها،مصلی ها،حسینیه ها و...به عنوان فرش مسجد استفاده میشوند.

کاربری دوم مربوط به فرش تشریفات است که طراحی این فرش ها بسیار متفاوت از طراحی فرش محرابی شکل است. طراحی فرش های تشریفات غالبا به این صورت است که یک نوار در دو طرف فرش(یا یک طرف فرش) با نمادهای ایرانی اسلامی تزیین میشود و طراحی وسط فرش کاملا ساده طراحی میشود.فرش تشریفات برای سالن های اجتماعات، مساجد اهل سنت و همچنین به عنوان فرش راه پله، فرش هتل،فرش قرمز و ... مورد استقبال قرار گرفته است. در زیر نمونه هایی از این طراحی زیبا را مشاهده میکنید:

.